คือ "แม่" พระนางบุญเหลือครวญคร่ำ พร่ำสอน อวยพรชัย
ตอนนี้แสดงถึง ความเป็น แลสิ่งที่เรียกว่า "แม่" ได้สมบูรณ์นัก
เนื้อความตอนนี้แบ่งเปนช่วงๆดั่งนี้..
- รำพันแต่จะทรงครรภ์ แลทำนุถนอมตราบเติบใหญ่
- ประจงเชยชม
- ย้ำสอนการครองตนครองคน
- อวยพรให้ลุที่ปอง แลคืนรอดปลอดพ้นปวงโรคะภยา
________________________________
โคลง ๔
o ทาบตีอกไห้พ่าง เมือมรณ์
คำแม่สอนสุดสอน บ่ได้
รอยกรรมราชจักหลอน จักล่อ พระฤๅ
รู้เท่ารู้เว้นไว้ กลัดกลุ้มมัวมน ฯ
o จำศีลบท่อยถ้อย เจ็ดวัน ลูกเอย
คลังคลี่ทานผลปัน เท่าฟ้า
ขอมีลูกใจธรรม์ ชายชอบ ใจนา
แม่จึ่งได้เจ้าหล้า แม่แล้สุดใจ แม่เอย ฯ
o สิบเดือนอุ้มท้องพระ ลอลักษณ์
สงวนบ่ลืมตนสัก หนึ่งน้อย
ตราบพระปิ่นไตรจักร เสด็จคลอด มานา
ถนอมอาบอุ้มค้อยค้อย ลูบเลี้ยงรักษา ฯ
o แลวันสามคาบป้อน เปนนิตย์
บมิให้ใครทำผิด แผกเจ้า
แสนสงวนคู่ชีวิต ฤๅใคร่ กลายเลย
เทียรผดุงคุ้งเท้า ตราบรู้เสวยเอง ฯ
o บัญจงกับเข้าแต่ง ของเสวย
บมิได้เลินเล่อเฉย หนึ่งน้อย
สรรพเครื่องพระลูกเฮย ไตรตรวจ แต่งนา
บวางใจกึ่งก้อย แก่ผู้ใดทำ ฯ
o แต่น้อยแม่พร่ำเลี้ยง รักษา พ่อนา
จงเจริญชนม์มา ตราบได้
สมบัติผ่านภูวดา ถวัลยราช
ฤๅพ่อจำจากให้ แม่นี้ตรอมตาย ฯ
o คงชีพหวังได้พึ่ง ภูมี พ่อแล
ม้วยชีพหวังฝากผี พ่อได้
ดังฤๅพ่อจักลี ลาจาก อกนา
ผีแม่ตายจักได้ ฝากให้ใครเผา ฯ
o สุดใจสุดแม่ห้าม ภูธร
สอนบ่ฟังแม่สอน จักเต้า
หนักใจหนักอาวรณ์ ทุกข์ใหญ่ หลวงนา
แม่อยู่ตั้งแต่เศร้า โศกร้อนฤๅเสบย ฯ
โคลง ๔
o ลูกเอยจากแม้โอ้ กรรมใด นาพ่อ
ตั้งแต่คิดเด็จไป สู่สร้อย
แม่เดียวอยู่อาไลย ทนเทวษ แลนา
มาแม่จะชมน้อย หนึ่งให้คลายใจ ฯ
o ชมปรางชมผากเผ้า ริมไร เกศนา
เชยปากตาตรูไตร เพริศพริ้ง
ชมพักตรดั่งแขไข ขวัญเนตร
บพิตรพ่องามสิงคลิ้ง จูบแก้มเชยกรรณ ฯ
o จูบนาสิกแก้วแม่ หอมใด ดุจนา
จูบเคียงคางคอใจ จักขว้ำ
จูบเนื้อจูบนมใส เสาวภาคย์ พระเอย
จูบไหล่หลังอกซ้ำ จูบข้างเชยแขน ฯ
o จักเชยพระลูกถ้วน สรรพางค์
พระลูกประนมกรพลาง จึ่งพร้อง
พระควรจูบแต่กลาง กระหม่อม ไส้นา
แก้มเกศพระเจ้าต้อง สั่งข้าพระควร ฯ
o ลูกรักแก้วแม่เอ้ย ปรานี แม่รา
พระบาทบงกชศรี ใส่เกล้า
ฤๅบาปิ่นภูมี ทัดแม่ ไยพ่อ
ขอจูบบัวบาทเจ้า สั่งเจ้าจอมใจ ฯ
o พระรักพระว่าไว้ เหนือหัว
ข้าบาทบงกชกลัว บาปได้
พระคุณโปรดเปนตัว สอนสั่ง มานา
ข้าไป่แทนคุณไท้ เท่าเส้นใยยอง ฯ
o รอยกรรมจักจากเจ้า จอมกษัตริย์
รอยบาปเพรงจำพลัด ออกท้าว
พระคุณไป่แทนขัด ใจดั่ง นี้นา
ยาหยูกเขาโน้มน้าว ลูกให้ใหลหลง ฯ
ร่าย
o เมื่อนั้นอนงคเทพี ชนนีนาฎราชรันทด สลดหฤทัยดั่งจะหว่า ท้าวธก็ว่าเจ้าลอลักษณ์ ลูกรักเจ้าแม่นา รักยิ่งตายิ่งตัว รักยิ่งหัวยิ่งชีพ แต่นี้จอมทวีปแม่จะจาก พรากแม่พรากพระบุรี ศรีกษัตริย์มีเจ็ดสิ่ง พระมิ่งแม่จงจำ ยำคำแม่อย่าคลา รีตท้าวพระยาอย่าคลาด อย่าประมาทลืมตน อย่ารคนคนเท็จ ริรอบเสร็จจึ่งทำ คิดทุกคำจึ่งออกปาก อย่าให้ยากแก่ใจไพร่ ไต่ความเมืองจงตรง ดำรงพิภพให้เย็น ดับเข็ญนอกเข็ญใน ส่องใจดูทุกกรม อย่างมชมความเท็จ ริรอบเสร็จเกื้อทางธรรม์ ทีจะกันกันจงหมั้น ทีจะคั้นคั้นจงเปนกล ส่องต้นหนคนใช้ เลือกหาใจอันสัตย์ ดัดมนตรีโดยยุกติ์ ปลุกใจคนให้หาญ ผลาญเพรียงไพร่เพรียงเมือง อาญาเรื่องเรื้อยราษฎร์ กันนิกรอาจเกื้อไพรี ดับกลีอย่าให้ลุก อย่าชิงสุกก่อนห่าม อย่าล่ามม้าสองปาก อย่าลากพิษตามหลัง อย่าให้คนชังลักแช่ง แต่งคนให้คนรัก ชักชวนคนสู่ฟ้า เบื้องหน้าเทพยอยศ จงปรากฎชอบแล้ว อย่าได้แคล้วรำพึง คำนึงอย่ารู้มลาย จงอย่าหายยศพ่อ ต่อม้วยฟ้าหล้าสวรรค์ กัลปประลัยอย่ารู้ลาญ ภูบาลเจ้าจงจำ ตามคำแม่โอวาท พ่อสุดสวาทแก่แม่เฮย จงสวัสดิ์แก่เจ้าเทอญ ฯ
โคลง ๔
o จงเจริญศรีสวัสดิ์เรื้อง เดชา
ทุกข์โศกโรคไภยา อย่าพ้อง
ศัตรูหมู่พาลา พาลพ่าย ฤทธิ์พ่อ
เสวยสุขอย่าเคืองข้อง ขุ่นแค้นอารมณ์ ฯ
o ขอลุสมสบสร้อย สองนาง
ขออย่าลุเล่ห์ทาง เสน่ห์นั้น
ขอคิดอย่าใจจาง คำแม่ สอนนา
ขอพ่อเร็วคืนกั้น ขอบแคว้นไกรกรุง ฯ
o ขอฝากฝูงเทพไท้ ภูมินทร์
อากาศพฤกษาสินธุ์ ป่ากว้าง
อิศวรนรายณ์อินทร์ พรหมเมศ ก็ดี
ช่วยรักษาเจ้าช้าง อย่าให้มีไภย ฯ
o ได้คืนชีวิตเจ้า จอมกษัตริย์
จักแต่งธงธวัชฉัตร เพริศแพร้ว
เทียนทองระย้ารัตน งามชื่น ตาแฮ
เป็ดไก่บายศรีแก้ว แต่งแก้สบสถาน ฯ
โคลง ๒
o ท้าวฟังสารท่านไท้ บังคมก้มกราบไหว้
รับถ้อยคำสอน ฯ
o รับพรใส่เศียรไว้ แก้เกศเช็ดบาทไท้
ท่านท้าวชนนี ท่านนา ฯ
o กรชลีเหนือเกล้า ลาสมเด็จท้าวเจ้า
สู่ท้องโรงธาร ฯ